Is creativiteit voor iedereen weggelegd?

Je hoort soms mensen beweren dat ze ab-so-luut niet creatief zijn. Maar dat is eigenlijk flauwekul. Creatief -het maakt niet uit wat je er mee doet- zijn we in wezen allemaal. Of je nou een bestseller schrijft of Sinterklaasrijmpjes voor je familie, je schépt iets, dus ben je creatief bezig. Creativiteit kun je ook trainen. We geven je wat tips. 

Flits!

Ken je dit? Je bent lekker aan het wandelen. Je bent helemaal ontspannen en denkt eigenlijk nergens aan. En dat opeens: Flits! De oplossing voor een probleem waar je al wekenlang over hebt lopen piekeren. Je vraagt je af waarom je er niet eerder aan gedacht hebt. Op zulke momenten heb je contact gemaakt met de creatieve geest, die ongrijpbare muze van goede ideeën en soms zelfs van geniale invallen. Toch is deze plotselinge inval meer dan een incidenteel inzicht.  

Proces

Die flits van inspiratie is het laatste moment van een proces dat gekenmerkt wordt door verschillende stadia, de basisstappen in de creatieve probleemoplossing. De eerste fase is de voorbereiding, als je op zoek gaat naar informatie die relevant zou kunnen zijn voor het vinden van een oplossing. Op dat moment laat je je verbeelding de vrije loop. Ontvankelijk zijn, open en goed kunnen luisteren is hierbij cruciaal. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. We zijn gewend aan onze alledaagse manier van denken over oplossingen. Psychologen noemen dit ‘functionele vastheid’. We zien alleen de voor de hand liggende manier om naar een probleem te kijken, op dezelfde comfortabele manier waarop we altijd over uitdagingen en oplossingen denken.  

Zelfcensuur

Een andere barrière is zelfcensuur, die innerlijke stem van het oordeel dat onze creatieve geest beperkt binnen de grenzen van wat wij aanvaardbaar achten. Het is de stem die je toefluistert: ‘Ze zullen denken dat ik dom ben’ of ‘Dat zal nooit werken’ of ‘Dat kan ik helemaal niet’. Belangrijk is dat we deze stem herkennen en in onze gedachten uitzetten. Dat kan bijvoorbeeld door te realiseren dat je nog nooit op een ándere manier over een bepaalde uitdaging hebt nagedacht. Dat het dus de moeite waard is om die manier eens te proberen.   

Sudderen

Heb je eenmaal alle relevante informatie verzameld en daar over nagedacht, als je je rationele geest hebt gevoed, dan kun je de uitdaging laten sudderen. Dit is de incubatiefase, waarin je alles wat je hebt verzameld verteert. Het is een stadium waarin veel van wat er gebeurt buiten je gefocuste bewustzijn, in het onbewuste, plaatsvindt. Of zoals we wel zeggen: ‘Je slaapt erop’. De onbewuste geest is veel meer geschikt voor creatief inzicht dan de bewuste geest. Ideeën combineren zich vrij met andere ideeën in nieuwe patronen en onvoorspelbare associaties. Het onbewuste brein is ook de opslagplaats van alles wat je weet, inclusief dingen die je niet gemakkelijk in het bewustzijn kunt oproepen. Verder spreekt het onbewuste tot ons op een manier die verder gaat dan woorden, inclusief rijke gevoelens en diepe beelden.  

Dagdromen

We staan meer open voor inzichten vanuit het onbewuste als we niet aan iets in het bijzonder denken. Daarom zijn dagdromen zo nuttig in de zoektocht naar creativiteit. Veel dagdromen en ontspannen zijn is nuttig voor het creatieve proces: een douche, een lange rit, een rustige wandeling. Zo kreeg Nolan Bushnell -de oprichter van het bedrijf Atari- de inspiratie voor wat een uiterst succesvol videospel is geworden terwijl hij lui op het strand een beetje met zand aan het spelen was. Maar er zijn meer manieren om je creativiteit te stimuleren: zwerf doelloos rond op het internet, dat brengt je soms op ideeën, schrijf (met pen en papier) op wat je precies wilt bereiken, ga heel wat anders doen als je ‘vastzit’, ga de deur uit en kijk en luister goed naar wat er om je heen gebeurt. En, last but not least, sta jezelf toe om fouten te maken.  

Werkdiscipline

Maar de gedachte alleen is nog steeds geen creatieve daad. Het laatste stadium is de vertaling, wanneer je je inzicht neemt en het omzet in actie. Wanneer je idee zichtbaar of tastbaar wordt voor jezelf en anderen. En dan is toch wat werkdiscipline weer belangrijk: geef jezelf een bepaalde tijd om het idee uit te werken en houd je aan die deadline.