Vandaag 1955: Swiebertje voor het eerst op televisie

Ook al ben je geen kind van de jaren ’50 en ‘60, vrijwel iedereen kent wel Swiebertje, de vrolijke landloper die koffie lurkt bij huishoudster Saartje terwijl hij veldwachter Bromsnor met flauwe grapjes op stang jaagt. Vandaag in 1955 was hij voor het eerst op de Nederlandse televisie.

Proefuitzending

Ons land kreeg in 1951 voor het eerst televisie. Vanaf begin 1955 kwamen er ook programma’s voor kinderen. Het eerste was ‘Dappere Dodo’, een marionettenspel met onder anderen de jongen Dodo, Juffrouw Vulpen en Opa Buiswater die de wereld over reizen op zoek naar avontuur. Hierna volgde Swiebertje, de serie over een zwerver in het jaar 1936. Op 20 april werd het eerste proefprogramma uitgezonden. Joop Doderer speelde de hoofdrol en improviseerde daarbij zoveel, dat in de huiskamers aan het schudden van het beeld zichtbaar was dat de cameralieden ook schaterden van het lachen. De serie kwam pas echt op gang rond 1960, na een aantal proefuitzendingen en werd gedurende veertien jaar uitgezonden. In de laatste serie emigreert Swieb naar Canada.

‘Swiebertje-effect’

Van de afleveringen in kleur (1973-1975) zijn inmiddels tien dvd's uitgebracht met in totaal 20 afleveringen. Ook van de zwart-witafleveringen van 1961 tot en met 1963 zijn er dvd's uitgebracht. De periode oktober 1964-1972 is nagenoeg helemaal verloren gegaan omdat de Ampexbanden waarop de afleveringen werden opgenomen uit kostenoverwegingen zijn gewist. Ten tijde van de tv-afleveringen trokken Joop Doderer en Lou Geels door het land om voor kinderen toneelvoorstellingen te geven als respectievelijk Swiebertje en Bromsnor. Joop Doderer vertolkte de rol van Swiebertje zó lang dat men tegenwoordig spreekt van het ‘Swiebertje-effect’ wanneer het publiek een acteur sterk met één bepaalde rol vereenzelvigt en deze daardoor moeilijk voor andere rollen in aanmerking komt. Voor zijn rol bedacht Joop Doderer ook een apart taalgebruik. Hij voegde bijvoorbeeld aan veel woorden een ‘n’ toe, als bij in ‘kopjen’ in plaats van kopje en ‘koekjen’ in plaats van koekje.

Feodaal

De sfeer in de serie is die van vóór de Eerste Wereldoorlog en is sterk hiërarchisch, misschien zelfs wel feodaal getint. Zo is er ‘Mijnheer de Baron’ waar iedereen erg onderdanig tegen doet. De verhalen spelen in de kleine plattelandsgemeente Ouder-Angstel. De aristocratische burgemeester, broer van de baron, wordt met 'edelachtbare' aangesproken en heeft een huishoudster in uniform, die Swiebertje af en toe een boterham toestopt. Veldwachter Bromsnor -op een gemoedelijke manier likkend naar boven en trappend naar beneden- grijpt iedere gelegenheid aan om Swiebertje zonder duidelijke vorm van proces in het 'hok onder de toren' op te sluiten. Vaak is er een misverstand waarbij Swiebertje ergens valselijk van wordt beschuldigd, maar het loopt altijd goed af.

Eerlijk

Swiebertje woont overal in het dorp. De ene keer in de hooiberg en de andere keer in het tuinhuisje van de baron. Hij werkt ook overal om aan geld te komen. Hij werkt bij de boeren, de burgemeester, bij de barones, in de herberg ‘De Vergulde Kip’ en bij rommelaar Malle Pietje. Hij verdient het geld altijd eerlijk. Als hij veel geld vindt, gaat hij op zoek naar de eigenaar daarvan. Bromsnor denkt in eerste instantie altijd dat de zwerver iets slechts in de zin heeft, maar helpt hem uiteindelijk ook weer altijd.

Trivia

Voor het stadhuis dat in de serie te zien is (zowel op de maquette waarmee een aantal afleveringen begon als voor locatie-opnamen) stond het stadhuis van Naarden model. Veel locatie-opnamen werden in het plaatsje Oudewater gemaakt en in 2003 werd daar een Swiebertje-borstbeeld onthuld. Rond 1964 verscheen er een single met een hoorspel van Swiebertje, getiteld ‘Swiebertje als detective’. Dit was een actie van BMW om reclame te maken voor de BMW LS. In dit hoorspel wordt Swiebertje ervan verdacht de BMW van de burgemeester te hebben gestolen. Swiebertje is echter onschuldig. Hij vindt de auto terug en ontmaskert de werkelijke dader. Als dank mag hij samen met de burgemeester een hele dag in diens BMW rondtoeren. Na het beëindigen van de serie in 1975 bleef Lou Geels nog optreden als Bromsnor in kinderprogramma’s, waaronder het door hemzelf geschreven toneelstuk ‘Bromsnor slaat een flater’. Omdat Swiebertje zogenaamd naar het buitenland was vertrokken, speelde een andere acteur ‘Slobbertje’. De
parodistische groep Hakkubar behaalde in 1996 een nummer 1-hit met ‘Gabbertje’, dat de melodie van de begintune uit de Swiebertje-serie gebruikte. In 2001 werd het programma verkozen tot beste televisieprogramma van de afgelopen 50 jaar. In 2011 werd het programma genomineerd bij de drie beste televisieprogramma's van de afgelopen 60 jaar, samen met Man bijt Hond en Sonja op... Uiteindelijk won Man bijt hond. Kijk hier nog eens naar afleveringen van Swiebertje: