menu

‘Ik rotzooi maar een beetje an’ – 100ste geboortedag Karel Appel

Morgen is het honderd jaar geleden dat Karel Appel werd geboren. De Nederlandse schilder en beeldhouwer die tot de expressionisten wordt gerekend en internationaal doorbrak was niet alleen creatief met verf en andere materialen, maar staat ook bekend om zijn eigenzinnige uitspraken.

‘Ik rotzooi maar een beetje an’ – 100ste geboortedag Karel Appel - Jongbelegen.nu

Op straat gezet

Karel Appel werd op 25 april 1921 geboren in de Dapperstraat in Amsterdam-Oost. Als kind werd hij 'Kik' genoemd. Zijn vader was de zoon van een melkboer en had een kapperszaak in de volksbuurt waar mensen elkaar ontmoetten. Van jongs af aan wist Appel dat hij kunstschilder wilde worden, maar zijn ouders zagen hem liever in de kapperszaak. Hij moest tegen zijn zin enkele jaren bij zijn vader werken. In 1942 ging hij toch schilderkunst studeren aan de Rijksakademie in Amsterdam. Uit onvrede over deze beroepskeuze zetten zijn ouders hem op straat. Hij volgde deze opleiding tot in 1944. Op de academie leerde hij over kunstgeschiedenis, waarover hij van huis uit weinig had meegekregen. Hij bekwaamde zich in de traditionele teken- en schilderkunst. Om zijn studie mogelijk te maken ontving hij een beurs van de overheid.    

Cobra

In 1946 had Appel zijn eerste solo-expositie in Het Beerenhuis in Groningen. Wat later nam hij deel aan de expositie ‘Jonge Schilders’ in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Hij liet zich in deze periode vooral beïnvloeden door de kunst van Picasso, Matisse en Jean Dubuffet. De laatste maakte rauwe werken met andere materialen dan alleen verf. Appel begon in 1947 met beeldhouwen. Tijdgenoten van Appel noemden diens werken echter geen beeldhouwwerken. Appel verzamelde allerlei afval, sloopte zelfs de houten luiken van zijn ramen en de haak van de hijsbalk van zijn zolderkamer. Van dat hout, een bezemsteel en een stofzuigerslang maakte hij het werk ‘Drift op Zolder’. Met rode en zwarte verf bracht hij de vorm van een hoofd en ogen aan. In 1948 richtten enkele Deense, Nederlandse en Belgische kunstenaars de groep Cobra op. CoBrA is een afkorting van Copenhagen, Brussel, Amsterdam.  

Parijs

In Denemarken werd werk van Cobra welwillend ontvangen, maar in Nederland had de gevestigde orde er geen goed woord voor over. Tot verbazing van de leden kreeg Cobra in 1949 toch een expositie in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Rond de tentoonstelling ontstond echter een schandaal. Teleurgesteld daarover vestigde Appel zich in 1950 in Parijs. Later vertelde hij dat het voortdurende gescheld hem uit Nederland had verjaagd. Dezelfde expositie als in het Stedelijk Museum was vervolgens te zien in Parijs en werd daar veel beter ontvangen dan in Amsterdam.  

Internationale doorbraak

De internationale doorbraak van Appel begon rond 1953, toen zijn werk te zien was op de Biënnale van Sao Paulo. In 1954 kwamen er solotentoonstellingen van hem in Parijs en New York. Hij maakte talloze muurschilderingen voor openbare gebouwen. Vanaf 1957 reisde Appel regelmatig naar New York. Hij ontwikkelde zijn eigen stijl, onafhankelijk van anderen. Gedurende deze periode ging hij steeds meer in de richting van de abstracte kunst, hoewel hij dat zelf bleef ontkennen. In 1968 kwam er eindelijk ook een solotentoonstelling in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Rond 1990 had Appel vier ateliers in New York, Connecticut, Monaco en Toscane. Vooral het atelier in New York gebruikte hij om te experimenteren met zijn schilderwerk. Op 3 mei 2006 overleed hij in Zürich en werd begraven op het Parijse kerkhof Père-Lachaise.

Uitspraken  

Karel Appel deed veel eigenzinnige uitspraken die bij het stijve publiek van vlak na de oorlog niet goed vielen. Tegen Vrij Nederland zei hij ‘Ik rotzooi maar een beetje an. Ik leg het er tegenwoordig flink dik op, ik smijt de verf er met kwasten en plamuurmessen en blote handen tegenaan, ik gooi d'r soms hele potten tegelijk op.’ Deze uitspraak gaf in de straattaal aanleiding tot de creatie van het werkwoord ‘aanappelen’ met als betekenis ‘maar wat doen’. Het woord raakte later in onbruik toen Appel algemeen als serieuze kunstenaar werd aanvaard. In andere interviews zei hij onder andere ‘Ik schilder als een barbaar in deze barbaarse tijd’ en ‘We leven altijd in een verschrikkelijke chaos en wie kan de chaos nog positief maken? Alleen de kunstenaar.’ Toen uitkwam dat hij een groot deel van de revenuen van een Cobra groepsexpositie in eigen zak had gestoken verdedigde hij dat door te zeggen ‘Ik gebruik ook meer verf!’. Tegen Sonja Barend zei hij eens ‘Tais-toi et sois belle!’, oftewel ‘Houd je mond en wees mooi!’. Hierna verliet hij de studio en liet de presentatrice met open mond achter…

april 2021
Wim van der Oest
Kan lezen en schrijven met woorden. Vier decennialang tekstschrijver en auteur. Enthousiast medeoprichter van Jongbelegen. Waarom? Omdat hij online maar bar weinig magazines kon vinden die niét tuttig en ouderwets zijn.

Goed stuk

Deel dit artikel: