menu

Ed van der Elsken, de man met de ‘verliefde camera’

Komende maand is het 30 jaar geleden dat een van Nederlands grootste fotografen en filmmakers overleed. De beeldtaal van Ed van der Elsken biedt een intieme en autobiografische kijk op de Europese tijdgeest over de periode van de Tweede Wereldoorlog tot in de jaren zeventig op het gebied van liefde, seks, kunst, muziek (met name jazz) en de tegencultuur. Hij beschreef zijn camera als 'verliefd' en zei ‘Ik ben geen journalist, ik ben een man met sympathieën en antipathieën’.

 

Ed van der Elsken, de man met de ‘verliefde camera’ - Jongbelegen.nu

Beeldhouwer

Ed van der Elsken werd geboren op 10 maart 1925 in Amsterdam. In 1937, toen hij beeldhouwer wilde worden, leerde hij steenhouwen bij de Amsterdamse Van Tetterode Steenhouwerij. Na zijn vooropleiding aan het Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs -de voorloper van de Rietveld Academie- schreef hij zich in 1944 in voor de professionele beeldhouwopleiding. Deze studie moest hij afbreken om te ontsnappen aan dwangarbeid van de Nazi’s. In hetzelfde jaar werd hij na de Slag om Arnhem gestationeerd in een eenheid die mijnen opruimde. Hier maakte hij voor het eerst kennis met Britse legerfotografen. In 1947 ontdekte hij het werk van de New Yorkse straatfotograaf Weegee. Deze gebeurtenissen inspireerden hem tot een interesse in fotografie. Hij ging aan de slag in de fotoverkoop en volgde een correspondentiecursus bij de Fotovakschool in Den Haag, maar haalde het eindexamen niet. Hierna werd hij lid van de GKf - de fotografenafdeling van de Nederlandse federatie van beoefenaars van de toegepaste kunsten.  

Parijs

Op voorstel van de Nederlandse fotograaf Emmy Andriesse (1914-1953) verhuisde hij in 1950 naar Parijs. Hij werkte daar in de donkere kamers van het beroemde Magnum-fotobureau, waar hij foto’s afdrukte voor topfotografen als Henri Cartier-Bresson, Robert Capa en Ernst Haas. Daar ontmoette hij en trouwde in 1954 collegafotograaf Ata Kandó. Haar poëtische serie ‘Droom in het Woud’, gefotografeerd 1954 in Zwitserland en Oostenrijk, moet ook een invloed hebben gehad op Van der Elsken en zijn besluit om van de krantenreportage over te stappen naar tijdschriftfotografie. Veel van zijn werk documenteerde zijn eigen energieke en excentrieke levenswijze. In deze Parijse periode ontmoette hij o.a. Edward Steichen die achttien van zijn Saint-Germain-des-Prés foto's gebruikte in de overzichtstentoonstelling (1953) ‘Naoorlogse Europese fotografie’.  

Film

Na zijn verhuizing naar Amsterdam in 1955 fotografeerde hij leden van de Nederlandse avant garde groep COBRA, waaronder Karel Appel die hij later ook verfilmde (Karel Appel, componist korte versie, 1961, 4 min. 16 mm zwart-wit). Hij scheidde van Ata Kandó. Daarna maakte hij regelmatig reizen naar bestemmingen waar hij wilde fotograferen. In 1957 naar Bagara (nu in de Centraal-Afrikaanse Republiek) en naar Tokio en Hongkong in 1959 en1960, samen met Gerda van der Veen (1935-2006) ook een fotograaf, met wie hij trouwde. In de ouderwetse arbeiderswereld van de Nieuwmarkt in Amsterdam filmde hij ‘Welkom In Het Leven, Lieve Kleine’ bij de geboorte van hun tweede kind. Dit is een vroeg voorbeeld van een filmproductie met een kleine, op zijn schouder gemonteerde camera met geluid. Hij filmde net zoals hij ook fotografeerde, waarbij de cameraman live van achter de camera met zijn onderwerp contact heeft. Deze stijl van filmen was direct van invloed op televisiemakers zoals Hans Keller, Roelof Kiers en anderen.  

Later leven

Vanaf 1971 woonde Van der Elsken met zijn derde vrouw, fotografe Anneke Hilhorst (1949), in de buurt van Edam, waar hun zoon John werd geboren. In deze periode bleef hij reizen en werkte hij zowel aan films als foto’s. Hij publiceerde 14 fotoboeken en produceerde meer dan 20 films met medewerking en hulp van Hillhorst. Zijn laatste film was ‘Bye’ (1990, 1 uur 48 min, video, 16 mm film, kleur en zwart-wit) een moedige, autobiografische reactie op zijn terminale prostaatkanker. Ed van der Elsken stierf op 28 december 1990 in Edam. Hij was 65 jaar oud.    

Expositie Rijksmuseum  

Tot 10 januari is in het Rijksmuseum in Amsterdam de expositie ‘Crazy World’ te zien. In de tentoonstelling staat het recent verworven werkarchief van Ed van der Elsken centraal. Foto’s, ontwerpen voor fotoboeken, omslagontwerpen en contactvellen. Met ruim 100 objecten kijk je mee over de schouder van de fotograaf. 

Kijk hier naar Ed van der Elsken’s film ‘My Amsterdam’ uit 1982, een schitterend beeld van de hoofdstad in de vroege jaren ’80 met al z’n junkies, dealers, artiesten, punks en minirokjes.

november 2020
Wim van der Oest
Kan lezen en schrijven met woorden. Vier decennialang tekstschrijver en auteur. Enthousiast medeoprichter van Jongbelegen. Waarom? Omdat hij online maar bar weinig magazines kon vinden die niét tuttig en ouderwets zijn.

Goed stuk

Deel dit artikel: